تئوری امپریالیسم

تئوری‌های متعددی درباره امپریالیسم نگاشته شده است. تئوری‌های کهنه‌تر امپریالیسم یکی تئوری کلاسیک درباره امپریالیسم است که در پایان سده نوزدهم میلادی بوجود آمد. معنی اصلی امپریالیسم حاکمیت شخصی یک حاکم نیرومند بر شمار زیادی از سرزمین‌ها در اروپا یا فرا دریاها بود. امپراتوری ناپلئون سوم آزمایش‌هایی بر مستعمره‌گرایی بود که فاجعه‌وار پایان یافت. ملکه ویکتوریا با لقب امپراتریس هندوستان خواست به این نام شکوه ببخشد. در سال‌های آخر سده بود که اصطلاح “امپریالیسم” معنی هدف‌دار خود را به دست آورد. امپریالیسم در بریتانیا و آلمان و برخی دیگر کشورها یک سیاست بازی قدرت به شمار می‌آمد. برخی تفسیرها گرایش به معرفی امپریالیسم به عنوان فراگردی برون‌گرا دارد که سبب آن اساساً اثر برخورد تمدن پیشرفته غربی با فرهنگ‌های بومی نسبتاً عقب افتاده جهان سوم است.

کتاب «تئوری امپریالیسم» از ولفگانگ ج.مومسن با ترجمه کورش زعیم است. در مقدمه‌ی کتاب آمده است:

«دراین کتاب طیف گسترده‌ای از تئوری‌هایی که از آغاز این سده به وجود آمده و هنوز ستون فقرات اندیشه امروزی را در این موضوع تشکیل می‌دهد، مورد بحث قرار می‌گیرد. که شامل تئوری‌های گونه مارکسیسم- لنینیسم، مائوئیسم یا مارکسیسم نو یا اندیشه سنتی لیبرالیسم غربی می‌شود. کتاب می‌کوشد که تصویر متعادلی را از مکتب‌های گوناگون اندیشه در این مورد، که هنوز عامل اصلی در مبارزه ایدیولوژیکی میان اردوی مارکسیسم – لنینیسم و دموکراسی غربی است، عرضه کند..»

درباره‌ی نویسنده 

پروفسور ولفگانگ ج. مومسن، دکترا از دانشگاه کلن آلمان، استاد تاریخ معاصر در دانشگاه دوسلدورف، و استاد میهمان در دانشگاه‌های کرنل امریکا، دانشکده سنت آنتونی آکسفورد، مدرسه مطالعات عالی اونتاریو؛ و ریاست انستیتوی تاریخ آلمانی در لندن. ایشان نویسنده دست‌کم شش کتاب علمی در رشته‌های خودش است. ترجمه این کتاب با موافقت کتبی نویسنده بوده و پیشگفتار او برای ترجمه فارسی.

گزیده ای از کتاب

نویسندگانی مانند تام کمپ در آثار خود موضع مارکسیستی را با توجه به گذشته و تئوری کهنده‌تر سرمایه‌داری انحصاری و گسترش دادن آن به شرکت‌های چند ملیتی تکامل دادند. کمپ بحث می‌کند که گرچه پیش‌بینی‌های لنین درباره آینده سامانه سرمایه‌داری کاملا به وقوع نپیوسته، تئوری سرمایه‌داری انحصاری او هنوز معتبر است و تاکنون بهترین تفسیر را از گرایش‌های کنونی سرمایه‌داری فراهم می‌سازد. ویژگی برجسته موضع کمپ که کاملا نمایانگر رویدادهای اخیر در اردوی مارکسیستی نو می‌باشد،  این است که وی دیگر نقش مستقیمی برای سامانه سیاسی در فراگرد اجتماعی-سیاسی قایل نیست.

… هرگونه بررسی تئوری‌های نخستینی امپریالیسم باید تفسیرهای سیاسی کلاسیکی آغاز شود که در پاره آخرین سده نوزدهم به وجود آمد و توسط هاینریش فرید یونگ به قلمرو دانشمندی آلمان آورده شد. معنی «امپریالیسم» حاکمیت مستقیم با غیرمستقیم بر سرزمین های وابسته یا مستعمره توسط یک حکومت صنعتی نوین نبود، بلکه به حاکمیت شخصی یک حاکم نیرومند روی شمار زیادی از سرزمین‌های، چه در اروپا و چه در فرادریاها اطلاق می‌شد. امپراتوری دوم در زمان ناپلئون سوم، در حقیقت، شامل آزمایش‌هایی در مستعمره‌گرایی بود؛ همه‌ این آزمایش‌ها فاجعه‌بار پایان یافت، یا به هر حال حیثیت و نیروی راستین امپراتور را بهبود نداد. سخنرانی مشهور دیزراپیلی درکاخ بلور به سال ۱۸۷۲ که در آن برنامه بلند‌پروازانه‌ای در گسترش امپراتوری اعلام کرد، که فقط ویژه خوراک داخلی تدوین شده بود.

سیاست تهاجمی حارجی با این هدف اعلام و دنبال شده بود که حیثیت دربار را بهبود بخشد و موقعیتی حزب محافظه کار را تقویت کند. ملکه ویکتوریا با دادن لقب امپراتریس هندوستان به خود خواست که به این سیاست شکوه بخشد. مخالفان دیزرائیلی، به ویژه گلدستون بود که اصطلاح اهانت‌آمیز «امپریالیسم» را در تشریح سیاست تجاوز خارجی او که انگیزه‌ای داخلی داشت به کار بردند.

فقط در سال‌های پسین بود که اصطلاح امپریالیسم معنی هدف‌دار خود را که اکنون به کار می‌رود به دست آورد. واژه امیریالیسم معنی خود را عنوان نظامی بر پایه چیرگی یک حکومت امپراتوری از دست داد و عموما به عنوان گسترش یک کشور در بیرون مرزهایش برای ایجاد سرزمین‌های وابسته خارجی و در صورت امکان اتحاد آن‌ها زیر لوای یک امپراتوری جهانی، شناخته شد.

کتاب «تئوری امپریالیسم» در انتشارات کتابسرای میردشتی چاپ شده و در اختیار علاقمندان به علوم سیاسی قرار گرفته است.